‘En bestaat er geen manier om jezelf weer te helen?’, vroeg Ron.
‘Ja’, zei Hermelien met een holle glimlach, ‘maar die zou wel ondraaglijk pijnlijk zijn’.
‘Hoezo? Wat komt er dan bij kijken?’, vroeg Harry.
‘Berouw’, zei Hermelien. ‘Je moet echt tot in het diepst van je ziel voelen wat je hebt aangericht. Blijkbaar is dat zo pijnlijk dat het je kan vernietigen’.

Wij proberen onze kinderen te leren dat je als je iets fout gedaan hebt, dat je dan ‘sorry’ zegt. Soms kost ze dat best moeite, maar vinden we toch dat ze dat moeten doen. Misschien dat we daar zelf iets fout in doen; als dat echt zo is, zal ik er later zelf ‘sorry’ voor zeggen, en meer dan dat. ‘Sorry’ is nog maar een klein woordje en dat wat kinderen doen waar ze ‘sorry’ voor zouden moeten zeggen stelt vaak weinig voor. Toch zit er een terechte intuïtie in de woorden van Harry Potter-schrijfster J.K. Rowling hierboven: berouw hebben is pijnlijk, en als het om echt grote misstappen gaat soms onmogelijk pijnlijk.

Natuurlijk is het dat. Berouw hebben betekent terugkijken op je eigen leven en een deel daarvan afwijzen. Zo was ik, dat deed ik – maar ik had dit niet moeten doen en ik had niet zo willen zijn. Het was niet goed – berouw hebben is niet anders dan een moreel oordeel vellen over delen van je eigen verleden. Dat kan niet anders zijn dan pijnlijk.

Ik vermoed desondanks dat veel ouders hun kinderen leren dat je ‘sorry’ zegt als je iets verkeerd hebt gedaan; je eigen fouten onder ogen kunnen komen geldt voor de meeste mensen als een goede eigenschap. Aan de andere kant: er zijn ook genoeg stemmen in onze cultuur die ‘spijt’ maar een uitingsvorm van zwakte vinden en voor wie berouw hebben niet bepaald hoog op de ladder van goede eigenschappen staat. Misschien wringt het, juist door dat pijnlijke, ook wel meer dan we zelf doorhebben met een cultuur waarin zelfacceptatie de boventoon voert. En met een opvoedideaal dat erop gericht is ieder oncomfortabel gevoel bij kinderen te vermijden; curlingouders en sneeuwvlokkinderen, zoals dat heet. De boodschap ‘je bent goed zoals je bent’ verdraagt zich niet spanningsloos met het eerlijk onder ogen zien van de duistere kanten die er in ieders verleden zijn, korter of langer geleden. 

En toch, ondanks alle weerstand ertegen in je omgeving en in jezelf: paradoxaal genoeg verloopt de enige manier om weer een heel mens te worden via die pijnlijke weg van berouw. Nooit spijt hebben, nergens op terugkomen – de Bijbel vertelt hoe dat het recept is niet voor een leven van integriteit, maar voor een in zichzelf kromgegroeid onbestaan. Je leven verliezen om het te kunnen winnen, zei Jezus.

‘Ik zou je willen aanraden om eerst eens goed na te denken over wat je gedaan hebt… denk na en probeer een beetje berouw te voelen, Vilijn…’ zei Harry; ‘ik heb gezien wat er anders van je zal worden… wees een man… probeer berouw te voelen’.

Wat zal er worden van ons als we pijnlijk berouw niet langer kunnen opbrengen? Persoonlijk, als we niet leren door het pijnlijke proces van erkenning van wat niet goed was heen te gaan? Als samenleving? We zouden veroordeeld tot armetierig ontkennen en goedpraten van ons collectieve verleden om maar de pijn van spijt te vermijden.

Wat zal er worden van ons als we pijnlijk berouw niet langer kunnen opbrengen? Ook de kerk staat er niet altijd om bekend even eerlijk voor haar eigen fouten uit te komen. Wel is er in de kerk een jaarlijks moment en een jaarlijkse periode om in die zelfkritische houding te oefenen. Aswoensdag, veertigdagentijd, vastentijd; weken van inkeer en reflectie, leidend naar een nieuw, heel leven.   

Denk na, probeer berouw te voelen. Misschien moeten we het samen doen, het proberen, het oefenen, meedoen met die eeuwenoude kerkelijke rituelen. Juist hier, onder het oog van de oneindige liefde van God, is er de ruimte om te erkennen wat niet goed was, om berouw te voelen – om heel te worden, een heel nieuw mens.